*του Ηρακλή Μοσκώφ
Η 18η Οκτώβριου, Ευρωπαϊκή Ημέρα κατά της Εμπορίας Ανθρώπων, δεν αποτελεί απλώς μια αφορμή για δεκάδες εκδηλώσεις αφύπνισης της κοινής γνώμης που πραγματοποιούνται σε πολλές χώρες της Ευρώπης (https://ec.europa.eu/anti-trafficking/node/4598_en). Για όσους συμμετέχουμε στο ευρύτερο πεδίο της χάραξης, της άσκησης και της αξιολόγησης των πολιτικών, η Ευρωπαϊκή Ημέρα εκπέμπει ένα μήνυμα ευθύνης, απολογισμού και αυτοκριτικής.
Συμπληρώνουμε δυο δεκαετίες από τότε που το έγκλημα της Εμπορίας Ανθρώπων αναγνωρίστηκε ως ένας παγκόσμιος κίνδυνος για την Ανθρώπινη Ασφάλεια. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1990, οι Διεθνείς διακυβερνητικοί Οργανισμοί συνεργάζονται στενά με την κοινωνία των πολιτών και σφυρηλάτησαν σταδιακά μια παγκόσμια συμμαχία κατά της σύγχρονης δουλείας. Η συμμαχία αυτή βασίστηκε σε Διεθνείς Συμβάσεις και Οδηγίες με δεσμευτικό περιεχόμενο για τον πολιτικό και νομικό πολιτισμό κάθε χώρας. Τα περισσότερα κράτη ευθυγραμμίστηκαν με αυτές τις Διεθνείς Συμβάσεις, αναλαμβάνοντας την εφαρμογή εθνικών Σχεδίων Δράσης που περιλαμβάνουν ρητές δεσμεύσεις και υποχρεώσεις.
Δεσμεύσεις, όπως η δημιουργία ενός πλαισίου για την ταυτοποίηση, διάσωση και προστασία των θυμάτων που θα στηρίζεται στην αναγνώριση της ευάλωτης θέσης τους και των απατηλών μέσων με τα οποία στρατολογούνται και εξαναγκάζονται στην υποδούλωση. Δεσμεύσεις, όπως το δικαίωμα των επιζησάντων να λάβουν την απαιτουμένη στήριξη για μια ‘δεύτερη ευκαιρία’ κοινωνικής επανένταξης. Δεσμεύσεις για την αναστροφή της ατιμωρησίας των ενόχων, ώστε η εμπορία και εκμετάλλευση ανθρώπων να πάψει να αποτελεί ένα έγκλημα με υψηλό κέρδος και χαμηλό ρίσκο. Δεσμεύσεις, σε ότι αφορά την πρόληψη ώστε να χτυπήσουμε το ‘αφήγημα’ που ανατρέφει νέες γενιές θυμάτων, πελατών και θυτών που διαιωνίζουν την ζήτηση και προσφορά ανθρώπων σαν καταναλωτικών προϊόντων.
Δυστυχώς, η συσπείρωση της παγκόσμιας κοινότητας δεν αρκεί. Μεγάλες ομάδες ευάλωτων συμπολιτών μας εξακολουθούν να παραδίδονται στο έλεος της ‘προστασίας’ του οργανωμένου εγκλήματος και κάθε λογής τυχοδιώκτη εργοδότη, ή εκμαυλισμένου εκμεταλλευτή, που καλύπτουν τις δικές μας ανάγκες για προϊόντα και υπηρεσίες που προσφέρονται από σύγχρονους δούλους.
Πλησιάζοντας λοιπόν σε αυτό το σταυροδρόμι των 20 χρόνων δράσης, ήρθε η ώρα του απολογισμού. Τι καταφέραμε; Η απάντηση σε αυτό το υπαρξιακό ερώτημα μπορεί να είναι εξαιρετικά πολύπλοκη, αλλά και αφοπλιστικά ωμή. Καταφέραμε πολλά σε νομοθετικό και πολιτικό επίπεδο, αλλά απομένει να γίνουν ακόμη περισσότερα για να εφαρμόσουμε τους νόμους. Εξακολουθούμε να μιλάμε για ένα ‘σπάνιο’ έγκλημα με εξαιρετικά χαμηλούς στατιστικούς δείκτες. Αν λοιπόν σταθούμε στην πραγματικότητα των αριθμών για τους συνανθρώπους μας που διασώσαμε και αντίστοιχα στον αριθμό των εμπόρων της ελπίδας που καταδικάσαμε, ο απολογισμός μας ωθεί σε ανησυχητικές διαπιστώσεις που συντείνουν στην ανάγκη μιας ριζοσπαστικής αλλαγής κατεύθυνσης.
Το trafficking εξελίσσεται γοργά και προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες, καταφέρνοντας να είναι συχνά ένα βήμα μπροστά από τις κατασταλτικές προσπάθειες των διωκτικών Αρχών και τις ανθρωπιστικές υπηρεσίες των προνοιακών φορέων του κράτους και της κοινωνίας των πολιτών. Είναι σαφές πλέον ότι η καταπολέμηση του δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική αν παραμείνουμε εγκλωβισμένοι στην λογική της δίωξης ενός εγκλήματος όπου προφανώς αποκλειστική αρμοδιότητα έχουν οι αστυνομικές και δικαστικές Αρχές.
Το μυστικό της επιτυχίας του trafficking είναι ότι δεν αποτελεί μόνο μια μορφή οργανωμένου εγκλήματος που απαιτεί εγρήγορση και αποτελεσματικότητα από τις δυνάμεις επιβολής του νόμου. Είναι ταυτόχρονα και ένα κοινωνικό φαινόμενο με βαθιές ρίζες που αγγίζουν τις κοινωνικές ανισότητες, τις προκαταλήψεις και τελικά τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και νοηματοδοτούμε την ύπαρξη ανθρώπων που είναι θύματα εκμετάλλευσης από άλλους ανθρώπους. Με απλά λόγια το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η ανοχή μας σε αυτό το φαινόμενο. Τα θύματα είναι δίπλα μας. Τα συναντούμε στους δρόμους, τα φανάρια, τα χωράφια, τα ‘στούντιο’, χρησιμοποιούν τα μέσα μαζικής μεταφοράς, νοσηλεύονται στα νοσοκομεία κλπ. Και όμως οι περισσότεροι τα παρακολουθούμε αποσβολωμένοι ‘κάνοντας την δουλειά μας’. Για κάποιους από εμάς το ‘κάνω την δουλειά μου’ βέβαια, δεν σημαίνει ότι απλώς περιφρονώ τον πόνο του άλλο. Σημαίνει ότι συμμετέχω σε ένα εμπόριο ελπίδας με κέρδη δισεκατομμύρια. Αναφέρομαι σε αυτούς που κερδίζουν από την απελπισία του άλλου, αλλά και σε όσους κάνουν τα στραβά μάτια. Και η περιφρόνηση της αδυναμίας του άλλου είναι η χειρότερη μορφή φασισμού. Για την ακρίβεια είναι η μαγιά με την οποία ζυμώνεται ο φασισμός και αν προσθέσεις το κέρδος, τότε το αποτέλεσμα είναι ακόμα πιο τοξικό.
Σύμφωνα με στοιχεία διεθνών οργανισμών, υπάρχουν 27 εκατομμύρια σύγχρονοι σκλάβοι. Η εκμετάλλευση τους συνδέεται με μια εύρωστη αγορά ‘προϊόντων’ και υπηρεσιών. Από τα εργοστάσια ένδυσης μέχρι τα χωράφια, και από τα ‘στούντιο’ της πορνείας μέχρι την επαιτεία ασυνόδευτων παιδιών, την οικιακή δουλεία, τα παιδιά στρατιώτες, την εξώθηση τους σε παράνομες δραστηριότητες τύπου βαποράκια, τσαντάκηδες, στο εμπόριο βρεφών σε παράνομες υιοθεσίες, ιστών, ωαρίων, κλπ
Τo trafficking δηλαδή ανθεί επειδή στηρίζεται από μια πολιτική οικονομία στην οποία συμμετέχουμε όλοι μας. Αν δεν είναι έτσι γιατί ξεπλένονται χρήματα με μεγάλη επιτυχία κ την συνδρομή δικηγόρων, λογιστών κλπ.; Ο δικός μας ρόλος ως πελάτες, άμεσους ή εμέσους, τους κάνει αόρατους κ το έγκλημα, σπάνιο όχι επειδή δεν υπάρχουν αλλά επειδή δεν θέλουμε να τους βλέπουμε, δεν τους αναζητούμε, δεν μας αφορά. Για αυτό μιλάμε για νούμερα ‘σπανίου εγκλήματος’ στην επιστήμη της εγκληματολογίας.
Συμπερασματικά απαιτείται μια καινοτόμα αντίληψη σε επίπεδο πολιτικών και πνευματικών ταγών, δημόσιας διοίκησης αλλά και κοινωνίας. Εμείς κινούμαστε στον άξονα του Εθνικού Μηχανισμού Αναφοράς για την ταυτοποίηση πιθανών θυμάτων. Επιδιώκουμε την διεύρυνση των επαγγελματιών που μπορούν να συμβάλλουν στην ταυτοποίηση και αρωγή περισσότερων πιθανών θυμάτων που δεν φτάνουν στον εισαγγελέα ή τον αστυνομικό. Θέλουμε να συνεργαστούμε με τους εργαζόμενους στα camps, στα νοσοκομεία, στον ιδιωτικό τομέα όπως οι εργαζόμενοι στον τουρισμό ή στα μέσα μαζικής μεταφοράς , στον χώρο της εκπαίδευσης κλπ.
Μέσω του κοινοβουλίου, αγωνιζόμαστε να εφαρμοστούν επαναστατικά μέτρα όπως, ταμείο αποζημίωσης για θύματα, δίωξη νομικών προσώπων που ‘ξεπλένουν χρήμα’, δίωξη πελατών που εν γνώσει τους συμμετέχουν, μαγνητοσκόπηση μαρτυρικών καταθέσεων, προστασία μαρτύρων.
Προωθούμε παρεμβάσεις στα σχολεία (μαθητές, γονείς, εκπαιδευτικούς) για την εκπαίδευση των ανθρωπίνων, κοινωνικών και εργατικών δικαιωμάτων, όπως και για την αναπαραγωγική υγεία και σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Θέλουμε να στοχεύσουμε στους αυριανούς ‘πελάτες’ και να χτυπήσουμε τα στερεότυπα εκεί που γεννιούνται. Τα ανθρώπινα δικαιώματα πρέπει να ενταχθούν σε επίπεδο δευτεροβάθμιας, τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά σταδιακά, και στη βάση ευρύτερων θεμάτων, στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Προωθούμε την συμμετοχή κρατικών φορέων σε προγράμματα της Ε.Ε, την συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα για την θωράκιση των προμηθευτικών αλυσίδων των εταιριών (supply chains) από φαινόμενα εκμετάλλευσης, την συ-στράτευση του κόσμου του Πολιτισμού/Τέχνης στην κοινωνική αφύπνιση αναφορικά με τον περιορισμό της ‘ζήτησης’, και την θεσμοθέτηση της συνεργασίας με την τοπική αυτοδιοίκηση, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και τους διεθνείς οργανισμούς.
Συνδιοργανώνουμε φεστιβάλ όπως το Break the Chain που είναι μια ευκαιρία να εκφράσουμε όλους όσους παλεύουν με όλες τους τις δυνάμεις για να αφυπνίσουν την κοινωνική αλληλεγγύη και την πολιτική βούληση για την προστασία των θυμάτων εμπορίας & εκμετάλλευσης ανθρώπων.
Χρειαζόμαστε μια ζωντανή κοινότητα ενεργών πολιτών που δεν μένει αμέτοχη και διεκδικεί να σπάσει την αλυσίδα της ανοχής και συνενοχής στην αγορά που προσφέρει, ζητά κ ‘καταναλώνει’ σύγχρονους δούλους κ ανθρώπινα ‘προϊόντα’. Μια κοινότητα που προτάσσει ένα νέο αφήγημα για τα κινήματα που προασπίζουν ανθρώπινα, κοινωνικά & εργατικά δικαιώματα. Μια κοινότητα που προτάσσει μια νέα συλλογικότητα και ενώνει διαφορετικές όψεις του κοινωνικού γίγνεσθαι όπως ο πολιτισμός & η τέχνη με την κοινωνική αφύπνιση κ δράση.
Ζητάμε μια αλλαγή κατεύθυνσης, που σημαίνει ότι ο ρόλος της πολιτικής δεν περιορίζεται στο νομοθετικό έργο και στην περιγραφή των προβλημάτων. Πολιτική ασκούμε όλοι μας και οφείλουμε να παρεμβαίνουμε στο πεδίο του κοινωνικού και ‘διοικητικού γίγνεσθαι’ και να λειτουργούμε ως καταλύτης καινοτόμων ιδεών κ συνεργασιών. Η πολύ-τομεακή συνεργασία κ ο συντονισμός έχουν θεσπιστεί και είναι μια αναπόδραστη προοπτική εφόσον το κράτος δικαίου και πρόνοιας φιλοδοξεί να επιβιώσει σε συνθήκες ύφεσης των ανθρωπιστικών αξιών και των κοινωνικών δικαιωμάτων.
*Ο Ηρακλής Μοσκώφ είναι ο Εθνικός Εισηγητής για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων, επικεφαλής του Γραφείου για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων του Υπουργείου Εξωτερικών
