*της Αναστασίας Καραγιάννη
Σε λίγες μέρες κλείνουμε ένα χρόνο μετά την ψήφιση[1] του Γενικού Κανονισμού για την Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κάποιοι μπορούν να υποστηρίξουν ότι ,πράγματι, η υιοθέτηση του Κανονισμού συνέβαλε στην ουσιαστική προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού στον ψηφιακό χώρο, εξαιτίας της πρόβλεψης για την συγκατάθεση των γονέων τόσο για την συλλογή, αποθήκευση, επεξεργασία και διανομή των προσωπικών δεδομένων του παιδιού, όσο και για την συμμετοχή του στην κοινωνία της πληροφορίας. Άλλοι, αντιθέτως, μπορούν να υποστηρίξουν ότι ,ναι όντως ο Κανονισμός έθεσε κάποιες βάσεις για την παιδική προστασία στον ψηφιακό χώρο, ωστόσο, οι προκλήσεις είναι ακόμη πολλές και ο δρόμος προς την ουσιαστική κατοχύρωση και εφαρμογή των δικαιωμάτων του παιδιού στον ψηφιακό χώρο μακρύς.
Κατά πρώτο λόγο, ένα από τα θεμελιώδη δικαιώματα του παιδιού που χρήζει προστασίας στο ψηφιακό περιβάλλον είναι το δικαίωμα συμμετοχής και το δικαίωμα να ακούγεται και να λαμβάνεται υπόψη η γνώμη του παιδιού κατά την λήψη των αποφάσεων. Τα παιδιά ,μολονότι είναι ενεργά στο διαδίκτυο, και εν γένει στον ψηφιακό χώρο, δεν κατέχουν καμία θέση κατά την λήψη των αποφάσεων. Με άλλα λόγια, δε δίνεται η δυνατότητα στο παιδί να εκφράσει την άποψή του, τις επιθυμίες του και τις εμπειρίες του προτού ληφθούν οι πολιτικές αποφάσεις που θα επηρεάσουν σημαντικά την ζωή του.
Η εφαρμογή του δικαιώματος συμμετοχής δεν συνεπάγεται απαραίτητα την κατοχύρωση μίας θέσης, μίας ‘καρέκλας’, κατά την πολιτική συνδιάσκεψη. Αντιθέτως, σημαίνει την ενίσχυση του ενεργητικού ρόλου του παιδιού σε ζητήματα που το αφορούν και ,κατά συνέπεια, της ψηφιακής κοινωνικής του υπευθυνότητας σε μία δημοκρατική κοινωνία. Η επιρροή της συμμετοχής των παιδιών στις πολιτικές αποφάσεις καθορίζει και τον βαθμό αποτελεσματικότητας της συμμετοχής. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν αρκεί να διαβουλεύονται με τα παιδιά, αλλά να είναι πράγματι διατεθειμένοι να αλληλεπιδράσουν μαζί τους και να ακούσουν πράγματι την γνώμη τους, λαμβάνοντάς την σοβαρά υπόψη.
Μ’ αυτόν τον τρόπο, η δημιουργία μίας κουλτούρας φιλικής και ανοιχτής για αλληλεπίδραση με το παιδί ενισχύει την μείωση του ψηφιακού αναλφαβητισμού, στον οποίο οφείλονται συμπεριφορές διακριτικής μεταχείρισης στον ψηφιακό χώρο, όπως ρατσιστικές, ξενοφοβικές, ομοφοβικές και σεξιστικές εκδηλώσεις. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στην ψηφιακή γνώση, η υλοποίηση προγραμμάτων κατάρτισης, καθώς και η αύξηση των πόρων προκειμένου όλα τα παιδιά, από κάθε μειονοτική ομάδα και ευαλωτότητα, να έχουν πρόσβαση στα απαραίτητα εργαλεία και εξοπλισμό, συμβάλλει στην ενίσχυση του ψηφιακού αλφαβητισμού. Ωστόσο, θα πρέπει να υπογραμμισθεί ότι και οι ενήλικες, οι γονείς και οι ασκούντες την γονική μέριμνα, χρειάζονται επιμόρφωση και κατάρτιση για την εξοικείωσή τους με τον ψηφιακό χώρο και τις προκλήσεις που αυτός θέτει.
Μιλώντας για εξοικείωση και γονείς, φυσικά δε θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στον ρόλο των γονέων και των ασκούντων την γονική μέριμνα. Συγκεκριμένα, κατά κύριο λόγο είναι σημαντικό οι γονείς να ξεπεράσουν την ιδεολογία του ‘προστατευτισμού’, της υπερβολικής αντίδρασης και της μονοδιάστατης λήψης των αποφάσεων, προστατεύοντας στην ουσία το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού, επιτελώντας δηλαδή τον κύριο ρόλο τους ως γονείς και ασκούντες την γονική μέριμνα. Οι γονείς και οι ασκούντες την γονική μέριμνα καλούνται να καλύψουν τις σωματικές, ψυχικές, πνευματικές και κοινωνικές ανάγκες του παιδιού, ακούγοντας πραγματικά τις ανάγκες και επιθυμίες του. Τα παιδιά έχουν μεγαλώσει ,πλέον, στον ψηφιακό χώρο. Είναι πολίτες του διαδικτύου, και το ίδιο καλούνται να κάνουν και οι γονείς και οι ασκούντες την γονική μέριμνα. Γι’ αυτόν τον λόγο, οι γονείς και οι ασκούντες την γονική μέριμνα θα πρέπει να προσαρμοστούν στο ψηφιακό περιβάλλον, να ενημερώνονται για τους κινδύνους που κρύβει ζητώντας την υποστήριξη του κράτους και της κοινωνίας των πολιτών.
Φυσικά, όσο επάγρυπνοι πρέπει να είναι με τους κινδύνους του διαδικτύου, τόσο προσεχτικοί πρέπει να είναι με την ψηφιακή συμπεριφορά τους. Αυτό σημαίνει ότι οι γονείς και οι ασκούντες την γονική μέριμνα θα πρέπει να εξοικειώσουν τα παιδιά από μικρή ηλικία με την έννοια της ιδιωτικότητας και των προσωπικών δεδομένων και να ελέγχουν την αλόγιστη έκθεσή τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μόνο με αυτόν τον τρόπο, το παιδί θα μπορέσει να βάλει όρια στο ψηφιακό περιβάλλον, να περιορίσει τις παραβιάσεις των δικαιωμάτων του και να τα προστατεύσει.
Συνοψίζοντας, τόσο τα κράτη όσο και o ιδιωτικός τομέας, οι εταιρίες μάρκετινγκ και διαφήμισης, θα πρέπει να θεωρούν τα παιδιά ως κατόχους δικαιωμάτων, να περιορίζουν τις πρακτικές χειραγώγησης και εκμετάλλευσης και τις παραβιάσεις της ιδιωτικής τους ζωής και των δικαιωμάτων τους. Από την άλλη πλευρά, τα παιδιά θα πρέπει να ενημερωθούν και να κατανοήσουν τις τακτικές και παραπλανητικές μορφές του ψηφιακού μάρκετινγκ, ούτως ώστε να αναπτύξουν κριτική σκέψη και να προστατεύσουν τα δικαιώματά τους ως καταναλωτές.
Η αναγνώριση των παιδιών ως υποκειμένων ψηφιακών δικαιωμάτων καθορίζει σημαντικά την αναγνώριση και προστασία των δικαιωμάτων τους ως ψηφιακών εργαζομένων, ψηφιακών πολιτών, ψηφιακών μαθητών, ψηφιακών καταναλωτών, ψηφιακών ασθενών, ψηφιακών εναγόντων ή κατηγορουμένων. Η ρύθμιση ενός κατάλληλου νομικού πλαισίου για τα ψηφιακά δικαιώματα των παιδιών είναι απαραίτητη για την ολιστική και ουσιαστική προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών.
[1] Να σημειωθεί ότι ακόμη δεν έχει τεθεί προς ψήφιση το νομοσχέδιο εφαρμογής του Κανονισμού στην εθνική μας έννομη τάξη. Ωστόσο, εξαιτίας της φύσης του ως Κανονισμού οι ρυθμίσεις του είναι άμεσα εφαρμόσιμες και σε εθνικό επίπεδο.
*H Αναστασία Καραγιάννη είναι Ερευνήτρια στον Οργανισμό Privacy Salon, Ερευνητική Ομάδα της Επιστήμης του Δικαίου, της Τεχνολογίας και της Κοινωνίας Πανεπιστήμιο Vrije των Βρυξελλών
