Είμαι διερμηνέας ελληνικής νοηματικής γλώσσας και εργάζομαι στην τηλεόραση περισσότερα από δέκα χρόνια. Αυτό που παρατηρώ τα τελευταία χρόνια είναι ότι το δελτίο στη νοηματική γλώσσα έχει αποκτήσει ένα ειδικό κοινωνικό βάρος. Τα πρώτα χρόνια όταν με ρωτούσαν πού εργάζομαι και ποια είναι τα καθήκοντά μου, στην απάντησή μου εισέπραττα μία αμηχανία… Ακολουθούσε συχνά μία παύση και μερικές ερωτήσεις : «Είναι το δελτίο για κωφάλαλους;» –παρεμπιπτόντως ο σωστός όρος είναι «κωφοί», «Δηλαδή τι κάνεις;», «Το δελτίο το βλέπουν μόνο κωφοί;», «Βλέπουν ειδήσεις οι άνθρωποι με προβλήματα ακοής;» και άλλα σχετικά.
Ο κόσμος δεν ήταν εξοικειωμένος με την αναπηρία. Αγνοούσε, ρωτούσε αδέξια, δυσκολευόταν να κατανοήσει ή δεν τον αφορούσε το ζήτημα. Στην τηλεόραση με έβλεπαν να κουνώ τα χέρια έντονα, να χρησιμοποιώ το στόμα με μη τυπικό τρόπο, να κάνω ασυνήθιστες εκφράσεις, και μάλιστα σε ένα μέσο όπου προβάλλονται συνήθως αψεγάδιαστες εικόνες και ισορροπημένα οπτικά σχήματα. Εμείς οι διερμηνείς νοηματικής γλώσσας ωστόσο προτείνουμε μία πολύ διαφορετική τηλεοπτική εικόνα.
Η αμηχανία αυτή πλέον δεν υπάρχει! Τα προσβάσιμα δελτία και οι ενημερώσεις αποτελούν μέρος της κοινωνικής πραγματικότητας στην οποία ζούμε. Το ευρύ κοινό έχει εξοικειωθεί με την εικόνα του επαγγελματία του χώρου της αναπηρίας –ίσως και με την ίδια την αναπηρία. Αυτή η μεταστροφή μου κίνησε το ενδιαφέρον και άρχισα να αναζητώ βιβλιογραφικά, να κατανοήσω και να ορίσω τη νέα κατάσταση. Βρήκα την απάντηση σε κάποιες έρευνες οι οποίες αφορούν την αγορά και τα χαρακτηριστικά που φέρει. Οι ερευνητές αναφέρονται και μελετούν τις γενιές των νέων ανθρώπων καθώς και τον τρόπο με τον οποίο ενεργούν δυναμικά και τελικά διαμορφώνουν τα παρεχόμενα προϊόντα και τις υπηρεσίες.
Ποια είναι η γενιά των νέων ανθρώπων;
Είναι η γενιά Ζ –δεν αναφέρονται ακριβείς ημερομηνίες γέννησης, όμως τοποθετούνται μεταξύ του 1995 και του 2015. Έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει μέσα στις τεχνολογικές εφαρμογές και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πρόκειται για μία γενιά η οποία ξέρει να συλλέγει πληροφορίες και να τις αξιολογεί κριτικά, ενώ δύναται να συνδέει αποτελεσματικά τις online με τις offline εμπειρίες. Είναι, όμως, και μία γενιά με μεγάλα ποσοστά κατάθλιψης και περισσότερο αγχωμένη σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές – ίσως συνδέεται με την αυξημένη χρήση των smartphones, των social media, την οικονομική κρίση ακόμα και την πανδημία του covid19. Η γενιά Ζ ακόμα αφού σκεφτεί αναλυτικά και πραγματιστικά, απορρίπτει τα στερεότυπα και σέβεται τη διαφορετικότητα και τα στοιχεία που προσδιορίζουν την ταυτότητα κάποιου –είτε πρόκειται για διαφορετικό θρήσκευμα, είτε σεξουαλική προτίμηση, ενώ έχει «ψηλά στην αντζέντα» τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η γενιά Ζ ως καταναλωτές
Για τη γενιά Ζ η κατανάλωση αποτελεί ζήτημα το οποίο σχετίζεται με την ηθική καθώς προσδοκά από τις επιχειρήσεις πολλά παραπάνω από την παραγωγή καλών προϊόντων/υπηρεσιών. Αξιολογεί μία εταιρία –ποιες προτεραιότητες θέτει; Τι κοινωνικό ρόλο έχει αναλάβει; Έχει διαρκές θετικό κοινωνικό πρόσημο; Η γενιά Ζ μάλιστα είναι εκπαιδευμένη να διαβάζει πίσω και πέρα από τις λέξεις. Αν μία εταιρία διαφημίζει ότι αποδέχεται τη διαφορετικότητα αλλά δεν είμαι μέρος της δομής της αυτό θα γίνει αντιληπτό από τη γενιά Ζ. Θα αναζητήσει την αλήθεια, θα αξιολογήσει τη συνέπεια όσων διατείνεται ότι κάνει μία εταιρία και όσων κάνει.
Οι επιχειρήσεις ποιο ρόλο έχουν;
Για τις επιχειρήσεις η απάντηση στην προσδοκία της νέας γενιάς καταναλωτών για υπηρεσίες με κοινωνικό πρόσημο αποτελεί μία νέα εμπορική πραγματικότητα. Πρόκειται για μία πρόκληση αλλά και μία ευκαιρία να διευρύνουν τις υπηρεσίες τους και να εμπλουτίσουν τα προϊόντα τους.
Οι υπότιτλοι σε τηλεοπτικά και διαδικτυακά προγράμματα μπήκαν γιατί κάποιοι αναγνώρισαν την αξία της απόκρισης στις ανάγκες των ανθρώπων με προβλήματα ακοής. Αναβατόρια, προσβάσιμοι ανελκυστήρες και μηχανισμοί πρόσβασης στις παραλίες τοποθετούνται για να εξυπηρετηθούν όσοι κινούνται με αναπηρικά αμαξίδια. Πολιτικές ενσωμάτωσης γυναικών που είναι και μητέρες με ευέλικτα σχήματα εργασίας, συμπερίληψη ανθρώπων με διαφορετικό θρησκευτικό προσανατολισμό και μέτρα πρόληψης του αποκλεισμού των μεγαλύτερων ηλικιακών ομάδων από θέσεις ευθύνης αποτελούν μία συνήθη πραγματικότητα πλέον. Οι φαρμακευτικές εταιρίες έχουν ενσωματώσει στη συσκευασία τους οδηγίες σε γραφή braille για τους τυφλούς ενώ στη διοίκηση εταιρικών ομίλων υπάρχει ποσόστωση γυναικών. Πρόκειται για πολιτικές με κοινωνικό πρόσημο οι οποίες εφαρμόζονται ευρέως.
Αγγελικά πλασμένα όλα;
Φυσικά όχι! Ο αντίλογος θα μπορούσε να είναι ότι για να αδειοθοτηθεί ένα κατάστημα εστίασης πρέπει να διαθέτει ράμπες, προσβάσιμες τουαλέτες και ανελκυστήρες. Επίσης, τα κανάλια έχουν δελτία στη νοηματική γιατί υποχρεούνται από το νόμο –ο νόμος αναφέρει υποχρεωτικό προσβάσιμο σε κωφούς/βαρήκοους πρόγραμμα, διάρκειας τουλάχιστον 7 λεπτών, σε καθημερινή βάση. Σωστά…
Το σημαντικό πλέον δεν είναι αυτό –και πριν μία δεκαετία ήταν υποχρεωτικά τα δελτία στη νοηματική! Σημαντικό είναι ότι επήλθε η κοινωνική ωριμότητα, ο κόσμος εξοικειώθηκε με την εικόνα της αναπηρίας, τον αφορούν ζητήματα κοινωνικού αποκλεισμού και σέβεται τη διαφορετικότητα όπου κι αν εκδηλώνεται. Ο νόμος ήταν το έναυσμα, η αρχή, προηγήθηκε. Όμως στη συνέχεια υπερκεράστηκε από την κοινωνική αφύπνιση, τη θετική στάση και τα αυξημένα συνειδησιακά αντανακλαστικά των πολιτών.
*Η Νεφέλη Ράντου είναι Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών & Διερμηνέας ελληνικής νοηματικής γλώσσας
