*της Γεωργίας Καλπαζίδου
Χαρτογραφώντας το ζήτημα της κοινωνικής ένταξης των Ρομά, εύλογα εγείρονται απορίες γύρω από τις πολυετείς προσπάθειες για την επίτευξη ενταξιακών στόχων και πολιτικών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς μέχρι σήμερα υπάρχουν διάσπαρτοι καταυλισμοί και άνθρωποι που ζουν στο περιθώριο, την ακραία φτώχεια και την εξαθλίωση με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Ερωτήματα που αφορούν τις συνθήκες ζωής των Ρομά στους καταυλισμούς, τη φοίτηση στα
σχολεία και τους πρώιμους γάμους κυριαρχούν πλάι σε διαδεδομένα στερεότυπα μέσα σε ένα γενικευμένο πλαίσιο που επιτρέπει τη διατήρηση της αρνητικής κοινωνικής αναπαράστασης των Ρομά.
Ωστόσο, χρειάζεται να σταθεί κανείς με πολιτική συνείδηση και κοινωνική ευαισθησία στα
βαθύτερα αίτια προβλημάτων που επιμένουν σε πολλές κοινότητες, όπως η μαθητική διαρροή.
Ακόμη, χρειάζεται να τονιστεί πως απαραίτητη είναι η κριτική στάση απέναντι στο καίριο ζήτημα των γενικεύσεων, καθώς αυτές αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για τη διαμόρφωση των στερεοτύπων και των ρατσιστικών στάσεων και ταυτόχρονα την “παγίδα” που συχνά συντηρεί και βαθαίνει το κοινωνικό ρήγμα.
Οι γενικεύσεις και τα στερεότυπα συχνά αποτελούν τροχοπέδη στην πρόθεση και την εφαρμογή των διατυπωμένων μέτρων και στρατηγικών της πολιτείας για την υποστήριξη της ένταξης. Δεδομένου ότι η ένταξη περνά μέσα απο τις τοπικές οδούς και μέσα απο τις ανθρώπινες σχέσεις, η κατάρριψη των στερεοτύπων είναι κύριο ζητούμενο. Όσο διατηρούνται οι προκατασκευασμένες εικόνες και η προσκόλληση στα επιφανειακά αίτια των προβλημάτων που οφείλονται για την περιθωριοποίηση και τα γκέτο, τόσο η ένταξη θα αποτυγχάνει.
Στο θέμα αυτό, της κατάρριψης των στερεοτύπων, ο ρόλος της εκπαίδευσης αναδεικνύεται και πάλι ως κομβικός. Η ενταξιακή εκπαίδευση θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως κύριος σύμμαχος της πολιτείας για την καταπολέμηση των διακρίσεων και τη βαθύτερη κατανόηση των κοινωνικών προβλημάτων, όπως η φτώχεια και η αστεγία.
Το σχολείο είναι αυτό που θα δώσει τα εφόδια στο άτομο τόσο να ενταχθεί όσο και να εντάξει.
Εξάλλου, όπως αναφέρεται στη Λευκή Βίβλο της Επιτροπής Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων για την
Εκπαίδευση και την Κατάρτιση, θεμελιώδης λειτουργία της εκπαίδευσης είναι η κοινωνική ένταξη και η προσωπική ανάπτυξη. Αναμφίβολα, οι σχολικές αίθουσες ως τόπος κοινής συνάντησης και ζύμωσης των διαφορετικών ταυτοτήτων και πολιτισμικών καταβολών είναι απαραίτητο να προωθούν τις αξίες της αποδοχής, της αυτοεκτίμησης και του αλληλοσεβασμού και να αντιστρατεύονται την ομογενοποίηση.
Ένα σχολείο που εκλαμβάνει τις διαφορές ως πλεονέκτημα και υλικό προς δημιουργική αξιοποίηση και όχι ως άλυτο πρόβλημα, είναι δυνατό να προσδώσει στην έννοια της ένταξης ρεαλιστική υπόσταση. Η αποδόμηση των στερεοτύπων και η ουσιαστική αλληλεπίδραση Ρομάκαι μη Ρομά με έμφαση στα κοινά στοιχεία όπως έχουν διαμορφωθεί στη διαδρομή μιας κοινής ιστορικής πορείας αιώνων μπορεί να οδηγήσει στον στόχο της ένταξης.
Έτσι, συμφωνούμε με την άποψη πως η ένταξη είναι μια διαδικασία που απαιτεί αμφίπλευρες
προσπάθειες των εμπλεκόμενων μερών, αλλά και τον μετασχηματισμό στρεβλών πεποιθήσεων και συστημικών δυσλειτουργιών.
Τέλος, ξεπερνώντας την ευκολία των γενικεύσεων και εστιάζοντας στην πραγματικότητα που
συνεχώς βρίσκεται υπό διαμόρφωση μέσα στα όρια των τοπικών κοινωνιών, μπορεί να
διαπιστώσει κανείς μια ελπιδοφόρα αλλαγή που συντελείται αργά μεν αλλά σταθερά σε
κοινότητες των Ρομά. Η αλλαγή αντανακλάται στα παραδείγματα ανθρώπων με επιτυχή
εκπαιδευτική και επαγγελματική πορεία που όλο και πληθαίνουν και έτσι απαντούν δημιουργικά στην πρόκληση της κοινωνικής ένταξης. Αυτό που χρειάζεται, ωστόσο, να θυμόμαστε είναι πως συνήθως πίσω απο τις επιτυχημένες ιστορίες των συγκεκριμένων ανθρώπων υπάρχουν ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι προς το σχολείο, ενταξιακοί εκπαιδευτικοί και μεικτά σχολεία, καταδεικνύοντας, τελικά, τα κύρια ζητούμενα της επίτευξης της ένταξης και της κοινωνικής συνοχής.
- Η Γεωργία Καλπαζίδου είναι Εκπαιδευτικός
